Cá ayu hay có tên khác là cá hương, “cá ngọt” (sweetfish), có tên khoa học là Plecoglossus altivelis, chúng là loài duy nhất thuộc giống Plecoglossus, họ Plecoglossidae.
Cá ayu phân bố tự nhiên ở các thủy vực như sông, hồ và các vùng nước ven biển thuộc phía tây Hokkaido ở Nhật Bản về phía nam của bán đảo Triều Tiên, Trung Quốc, Đài Loan và Hồng Kông. Cá ayu là loài cá có kích thước nhỏ, cá trưởng thành và có thể sinh sản có chiều dài khoảng 20 cm.
Cá ayu có tên là “sweetfish” do thịt của chúng rất ngọt và ngon. Nhiều tài liệu cho thấy cá ayu chỉ có tuổi thọ 1 năm và do đó chúng được viết bằng chữ 年魚 (“cá một năm tuổi”) trong tiếng Nhật. Cá ayu là con cá biểu tượng của tỉnh Gunma ở Nhật.
Là một loài cá ăn tạp, cá ayu ăn tảo, các loài giáp xác nhỏ, côn trùng, các loài sâu bọ. Những con cá trưởng thành sống ở ven biển, chúng thường di chuyển vào vùng nước ngọt của các con sông để đẻ trứng vào mùa xuân. Ấu trùng di chuyển ra khu vực ven biển ngay sau khi nở hoặc vào mùa đông trước khi quay trở về vùng nước ngọt một lần nữa vào mùa xuân để đẻ trứng. Như đã nói ở trên, cá ayu có tuổi thọ ngắn, chỉ khoảng 1 năm và hầu hết cá ayu đều chết sau khi đẻ trứng lần đầu tiên.
Cá ayu là một loài cá ngon và được tiêu thụ chủ yếu ở khu vực Đông Á. Thịt của chúng ngon và có một hương vị rất đặc biệt, thịt chúng có vị ngọt của “dưa hấu và dưa leo (dưa chuột)”. Cá ayu thường được đánh bắt bằng bẫy với những con cá mồi (giống với phương pháp săn chim, thường dùng con “chim mồi”) được gọi là ayu-no-tomozuri ở Nhật. Cá mồi là một con cá ayu còn sống được móc vào lưỡi câu và chúng có thể bơi trong nước. Cá ayu là loài cá có tính lãnh thổ rất cao, do đó sự xuất hiện của những con cá mồi này làm cho những con cá khác tấn công và bị mắc bẫy.
Ngoài ra, cá ayu cũng được đánh bắt bằng phương pháp dùng chim cốc để đánh cá (鵜飼 ukai) ở Nhật Bản. Vào mùa đánh cá ayu trên sông Nagara bằng chim cốc Nhật Bản (Phalacrocorax capillatus) thu hút khách du lịch từ khắp nơi trên thế giới. Chim cốc Nhật Bản được biết đến trong tiếng Nhật là umi-u (ウミウ, “chim cốc biển”), là loài chim được huấn luyện cho mục đích này. Những con chim cốc bắt cá ayu và giữ chúng trong cái bầu diều ở miệng, sau đó ngư dân sẽ bắt cá ra từ miệng chúng. Cá ayu được đánh bắt thương mại với số lượng lớn, và những con cá nhỏ được nuôi sau đó thả xuống sông để phục vụ cho câu cá thể thao.
Một phương pháp chế biến cá ayu và những con cá nhỏ khác phổ biến ở Nhật Bản là lụi chúng bằng một que tre và nướng chúng trên lửa than. Người ta thường tẩm một ít muối vào khu vực đuôi cá sau đó đem nướng. Khi ăn chúng ta có thể chấm thịt cá vào muối mà không cần dùng thêm nước chấm.
Cá ayu được bán với giá khá đắt ở Nhật, một con cá nướng như trên hình có giá khoảng trên 150 yên. Tuy nhiên, nếu có điều kiện bạn nên ăn thử vì thịt chúng rất ngon, thơm và béo. Ở Nhật, mình chỉ thấy người ta bán cá tươi hoặc cá ayu nướng chứ không thấy chế biến thành các món khác.
Triệu Tuấn, trieutuan.blog
References: wikipedia, International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, FAO.