Định lượng biến động hàng năm về số lượng cá bố mẹ sinh sản hiệu quả (Nb) và xác định các mối quan hệ giữa Nb, kích cỡ quần thể hiệu quả hay kích cỡ quần thể lý tưởng (Ne), số lượng cá bố mẹ thực tế (N) và những thông số về quần thể là rất quan trọng để dự đoán những biến đổi di truyền của những quần thể được quan tâm bảo tồn.
Các mối quan hệ trên của loài cá tằm hồ (Acipenser fulvescens) sống lâu năm và sinh sản nhiều lần trong vòng đời gần như chưa được nghiên cứu. Trong nghiên cứu này, chúng tôi ước lượng số lượng cá bố mẹ sinh sản hiệu quả (Nb) và kích cỡ quần thể lý tưởng (Ne) của quần thể cá tằm hồ dựa trên kiểu gen của 12 chỉ thị microsatellite của cá bố mẹ (n=796 cá thể) được thu suốt 10 mùa sinh sản (2001-2010) và của cá tằm con (n=3925 cá thể) khi cá di cư xuôi dòng được thu trong 8 năm (2001-2007 và 2010).
Các giá trị Nb được ước lượng dựa trên hai phương pháp: (i) tính từ giá trị trung bình và phương sai sức sinh sản (số cá bột) của từng cá thể bố mẹ dựa trên phân tích mối quan hệ cha-mẹ-con và (ii) phương pháp “linkage disequilibrium” (LD) cho kết quả giống nhau trong từng năm và giữa các năm (Giá trị Nb ở các năm từ các phương pháp ước lượng là 41-205). Sự chênh lệch (phương sai) về sức sinh sản giữa các cá thể và tỉ lệ đực:cái không cân đối làm giảm Nb so với N lần lượt là 36,8% và 16,3%. Tỉ lệ Nb/N hàng năm (0,27 – 0,86) là kết quả từ số lượng cá bố mẹ N ổn định qua các năm và phương sai chuẩn của sức sinh sản nhỏ do phần lớn cá bố mẹ đều sinh sản và do hệ thống sinh sản đa phối, mặc dù sản lượng cá bột giữa các năm khác nhau đến 40 lần (437 – 16417 cá thể).
Kết quả đã cho thấy các điều kiện môi trường và những đặc điểm sinh thái sinh sản của loài tương tác nhau cùng ảnh hưởng đến các thông số của quần thể và tỉ lệ Nb/N. Giá trị Ne ước lượng dựa trên 3 phương pháp bao gồm LD, “approximate Bayesian computation”, và “sibship assignment” đều giống với giá trị Nb hàng năm. Kết quả của nghiên cứu đưa ra những kiến nghị quan trọng trong kế hoạch quản lý và bảo tồn cá tằm hồ và những loài khác có đặc điểm vòng đời và hệ thống sinh sản tương tự.
Người dịch: TS. Dương Thúy Yên (thuyyen@ctu.edu.vn), Bộ môn KTN Thủy sản nước ngọt, Khoa Thủy Sản, Đại học Cần Thơ
Nguồn: Thuy Yen Duong, Kim T. Scribner, Patrick S. Forsythe , James A. Crossman,, and Edward A. Baker (2013). Inter-annual variation in effective number of breeders and estimation of effective population size in long-lived iteroparous lake sturgeon (Acipenser fulvescens). Molecular Ecology, Volume 22, Issue 5, pages 1282–1294, March 2013.