Cá phổi là một trong các loài cá thuộc phân lớp có danh pháp khoa học là Dipnoi. Cá phổi là loài cá cổ, chúng được biết đến nhờ các đặc trưng nguyên thủy còn giữ lại được trong lớp Cá xương (Osteichthyes), bao gồm khả năng hít thở không khí và các cấu trúc nguyên thủy trong lớp Cá vây thùy (Sarcopterygii).
Cá phổi có mặt trên trái đất hơn 100 triệu năm trước, chúng có đặc điểm hình dạng nguyên thủy rất giống rắn. Tất cả các loài cá phổi đều có thể phát triển với kích thước rất lớn, cá phổi Châu Phi có thể dài hơn 2 m. Ngày nay, các loài cá phổi chỉ còn sống tại một số khu vực ở châu Phi, Nam Mỹ và Australia. Có ít loài trong nhóm cá phổi và hiện chỉ có 6 loài được biết, chia thành hai họ khác nhau. Họ Lepidosirenidae có 5 loài được phát hiện ở Châu Phi và Nam Mỹ. Họ còn lại là Ceratodidae chỉ có một loài duy nhất, đó là cá phổi Úc.
Phổi giúp chúng sống ở các vùng nước có hàm lượng ô xy rất thấp mà các loài cá khác không thể sống được. Phổi chúng nằm ở vị trí rất giống phổi các loài thằn lằn cổ xưa. Các loài cá phổi châu Phi và Nam Mỹ có khả năng sống sót qua thời kỳ khô hạn theo mùa của môi trường sinh sống bằng cách giấu mình trong bùn và tồn tại trong cả mùa khô hạn. Nhiều nghiên cứu cho thấy, cá phổi Châu Phi có thể chịu đựng trong hai năm không có nước. Chúng không chọn cách làm tổ hay trốn dưới bùn mà bao phủ thân thể chúng bằng một chất bài tiết. Chất này là một loại da tự nhiên giống như cái kén con tằm giúp chúng giữ ẩm cho tới khi có nước. Các thay đổi trong các chức năng sinh lý cho phép cá phổi làm chậm lại quá trình trao đổi chất của nó tới mức chỉ còn không tới 1/60 của mức trao đổi chất thông thường và các chất thải gốc protein được chuyển hóa từ amonia thành dạng ít độc hại hơn là u rê (thông thường, cá phổi bài tiết chất thải gốc nitơ dưới dạng amonia trực tiếp vào trong nước).
Cá phổi là loài cá ăn tạp và là một sát thủ săn mồi lợi hại. Chúng có thể ăn tất cả mọi thứ miễn vừa với cái miệng rất rộng của nó. Chúng ăn cả các dụng cụ trang trí trong bể cá cảnh, tuy nhiên thức ăn tự nhiên ưa thích của chúng là các loại cá tôm và những thứ khác mà chúng tìm ra.
Các loài cá phổi ngày nay còn giữ một số các đặc trưng của dạng phôi thai như ở động vật bậc cao. Chúng cũng có bộ gen lớn nhất trong số các động vật có xương sống. Tất cả các loài cá phổi ngày nay đều có thân thuôn dài với các cặp vây ức và “vây khung chậu” tạo thành 4 “chân” giúp chúng di chuyển dưới nền đáy hay “đi bộ” trên cạn, cùng với một vây đuôi thay thế cho các vây lưng, đuôi và vây hậu môn như ở các loài cá khác.
© Triệu Tuấn, trieutuan.blog